المپیاد فیزیک رقابتی علمی بین دانش آموزان علاقه‌مند به مباحث فیزیک است که در ۲ سطح کشوری (داخل ایران) و جهانی برگزار میشود.

تاریخچه المپیاد فیزیک

در مورد تاریخچه این المپیاد باید گفت که اولین رقابت علمی از نوع المپیاد مربوط به رشته ریاضیات است که از سال ۱۹۵۹ شروع شده است و با الگوبرداری از المپیاد ریاضی، در سال ۱۹۶۷ اولین المپیاد فیزیک در پایتخت کشور لهستان، یعنی شهر ورشو برپا شد. از همان ابتدا نوع برگزاری المپیاد فیزیک با ریاضی یک تفاوت عمده داشت، این‌که در المپیاد فیزیک علاوه بر سنجش مهارت نظری یک بخش عملی و آزمایشگاهی هم در آزمون قرار داشت. در آزمون اولین المپیاد فیزیک ۴ سوال تئوری و یک سوال عملی داده شده بود که تیم‌های شرکت کننده در آن ۳ دانش آموز به همراه یک استاد بودند. بعد از آن المپیاد فیزیک هر سال به میزبانی یک کشور متفاوت برگزار می‌شود.

اولین حضور دانش آموزان ایرانی در صحنه المپیاد فیزیک در سال ۱۳۶۷ به وقوع پیوست که تیمی متشکل از ۵ نفر را تشکیل می‌داد. در آن زمان تیم ایران در بین ۳۰ کشور به مقام بیستم دست یافت. در سال های پس از آن کشور عزیزمان ایران در المپیاد فیزیک و سایر المپیاد ها رتبه های درخشانی را کسب کرده است.

مراحل المپیاد فیزیک در ایران

المپیاد فیزیک همانند المپیاد ریاضی دارای 4 مرحله می باشد که در ادامه به بررسی هر کدام از آن ها می پردازیم. مراحل این المپیاد به شکلی در نظر گرفته شده‌ اند که سطح علمی شرکت کنندگان را پله به پله می سنجد و هر مرحله به نوعی سخت تر از مرحله قبل می باشد.

مرحله اول المپیاد فیزیک

در مرحله اول ۳۰-۴۰ سوال تستی و ۷-۱۰ سوال که به صورت پاسخ کوتاه می باشد وجود دارد. زمان پاسخ دهی به سوالات در این مرحله حدود ۳ ساعت است. بطور تقریبی از این مرحله تنها ۱۰۰۰ الی ۱۵۰۰ نفر قبول شده و به مرحله بعد راه می‌یابند. زمان برگزاری این مرحله بهمن ماه هر سال است. باید گفت که سطح سوالات این مرحله در حد فیزیک مقطع متوسطه دوم می باشد. البته تسلط نسبی به ریاضیات مقطع متوسطه نیز مورد نیاز است.

مرحله دوم المپیاد فیزیک

زمان برگزاری این مرحله اردیبهشت ماه هر سال است و شامل ۷-۱۰ سوال تشریحی و یک سوال عملی است. در ابتدا ۴۵ دقیقه وقت برای حل سوال عملی (که با استفاده از وسایل ساده آزمایشگاهی قابل انجام است)  وجود دارد، و سپس بعد از ۱۵ دقیقه استراحت، آزمون تشریحی به مدت حدود ۳ ساعت برگزار می‌شود.

برای موفقیت در این مرحله علاوه بر تسلط کافی به مباحث دبیرستان، نیاز به مطالعه بعضی از منابع دانشگاهی نیز می باشد.

در مرحله دوم هر رشته، که حدود اردیبهشت ماه هر سال برگزار می شود، از پذیرفته شدگان مرحله اول، حدود ۴۰ نفر پذیرفته می شوند. این افراد موفق به کسب مدال شده اند و برای تعیین آنکه رنگ مدال هر فرد چه باشد، در دوره تابستانه المپیاد موردنظر (مرحله سوم) به رایگان ثبت نام می کنند.

مرحله سوم (دوره تابستان) المپیاد فیزیک

این دوره به مدت ۸-۹ هفته با یک هفته استراحت بین دوره‌ای برگزار می‌شود، که شامل ۲ بخش آزمون تئوری و عملی است. بخش تئوری در این مرحله از المپیاد فیزیک حدود ۶۰ درصد نمره را شامل می‌شود.

در مرحله سوم، از ۴۰ نفر پذیرفته شده مرحله قبل، طی یک دوره آموزش حدوداً دو ماهه و سپس سنجش طی معمولاً دو یا چند آزمون، به تعدادی از افراد (بین ۸ تا ۱۸ نفر) مدال طلا، و به مابقی، به ترتیب مجموع نمره به دست آمده، مدال های نقره و برنز اهدا می شود. مراسم اهدا، در ضیافتی بزرگ و با حضور وزیر آموزش و پرورش و با حضور خانواده های دانش آموزان انجام می شود.

برای قبولی در این مرحله نیاز است ضمن مطالعه کلیه منابع مراحل قبل، تسلط بر مباحث فیزیک پایه مثل مکانیک، ترمودینامیک، الکترومغناطیس و … و همینطور مباحث نوین تری مثل نسبیت، کوانتوم و … وجود داشته باشد.

انتخابی المپیاد جهانی فیزیک

این مرحله مختص دانش آموزانی هست که مدال طلا کسب کرده باشند. در این مرحله دانش آموزان به مدت حدود یک سال آموزش می‌بینند و در نهایت یک تیم 5 نفره از بین دارندگان مدال طلا به المپیاد فیزیک جهانی راه می یابند.

شرایط عمومی و اختصاصی ثبت نام در المپیاد فیزیک

• دانش آموزان در سال تحصیلی مشغول به تحصیل در پایه های دهم یا یازدهم دوره دوم متوسطه باشند.
• دانش آموزان واجد شرایط عمومی و اختصاصی می توانند در بیش از یک آزمون المپیاد شرکت نمایند.
• حضور دانش آموزان پایه دهم در آزمون المپیاد فیزیک به صورت آزمایشی می باشد و امکان ورود به دوره آموزشی تابستان را نخواهند داشت.
• علاقه مندان به ثبت نام آزمون المپیاد فیزیک باید بدانند که بین مرحله دوم و دوره آموزشی تابستان یک مرحله سومی برای آن ها در نظر گرفته است که به صورت آزمون عملی برگزار می شود. برگزیدگان مرحله سوم این المپیاد وارد دوره آموزشی تابستان خواهند شد.
• ادامه تحصیل در رشته های گروه پزشکی برای دارندگان مدال طلای بین المللی المپیاد فیزیک امکان پذیر است.
• افرادی که موفق به کسب مدال طلای آزمون المپیاد فیزیک شوند، از شرکت در کنکور سراسری زیرگروه مربوطه معاف خواهند شد.

مزایای و جوایز افراد قبول شده و رتبه های برتر

مزایای قبولی در مرحله اول المپیاد

• تقدیر از دانش آموز، توسط مدرسه و سایر مراکز و ارگان های مربوطه
• شرکت در یک آزمون معتبر علمی با هزینه اندک
• کمک به آمادگی برای سال دوازدهم و مراجهه با کنکور
• پربار شدن رزومه تحصیلی تان
• امکان تدریس در رشته المپیادی تان در بعضی موسسات، مدارس و کلاس های خصوصی

مزایای قبولی در مراحل دوم و سوم المپیاد

• کسب حداقل یک مدال برنز
• دعوت های متوالی از شما، برای حضور در اردوها، همایش ها و نشست های مختلف با حضور مسئولین کشوری و لشگری
• امکان دریافت بورسیه تحصیلی از دانشگاه های معتبر دنیا با رزومه تحصیلی 
• امکان تدریس در رشته المپیادی تان در موسسات، مدارس و کلاس های خصوصی
• برندگان مدال طلای المپیادهای کشوری بدون شرکت در کنکور سراسری می توانند در هر رشته مربوطه و دانشگاه دلخواه به تحصیل بپردازند. همچنین بنا بر تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی در خرداد ۱۳۹۱ ، امکان ادامه تحصیل دارندگان مدال طلای المپیادهای ریاضی، فیزیک و کامپیوتر در رشته های گروه پزشکی و دارندگان مدال طلای المپیادهای ادبی در تمام رشته های علوم انسانی و هنر نیز فراهم شد
• به نمره تراز کنکور سراسری مدال آوران نقره و برنز پانزده درصد افزوده شده و سپس در رتبه بندی کنکور مورد مقایسه قرار می گیرند. این دانش پژوهان می توانند به صورت مجزا انتخاب رشته نمایند و اگر ۸۰ درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در هر رشته دانشگاه را داشته باشند، امکان ادامه ی تحصیل در آن رشته دانشگاه را خواهند داشت.
• امکان استفاده از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان از جمله تسهیلات مربوط به نظام وظیفه، که در آن پروژه متناسب با رشته دانشگاهی را به جای خدمت سربازی انجام خواهید داد.
• تمامی مدال آوران به عضویت بنیاد ملی نخبگان در آمده و علاوه بر دریافت حقوق ماهیانه و تسهیلات ویژه مالی و اعتباری، برای انجام پروژه ها و شرکت در کنفرانس ها و همایش های علمی داخلی و خارجی مورد حمایت اعتباری و مالی بنیاد قرار می گیرند

همچنین در مورد مرحله چهارم یا مرحله جهانی باید گفت که تمام شرکت‌کنندگان بر اساس نمره فردی رتبه‌بندی شده و به بالاترین رتبه‌ها مدال تعلق خواهد گرفت. حداقل امتیاز برای دریافت مدال طلا، نقره یا برنز به نسبت 1 به 2 به 3 است و اگر شرکت‌کننده‌ای به حداقل 1 سؤال پاسخ دهد، لوح افتخار دریافت خواهد کرد. تا به حال 5 کشور  چین، روسیه، آمریکا، کره جنوبی و بلغارستان موفق شده‌اند در دوره‌هایی با تیم‌هایی شرکت کنند که همگی اعضایشان طلا برده‌اند.

منابع و مباحث مرحله اول، دوم و سوم المپیاد فیزیک