کتاب «آینه در آینه» مجموعه ای ناب و گردآوری شده از تعدادی از اشعار شاعر نامدار ایرانی معاصر امیر هوشنگ ابتهاج است که توسط استاد محمد رضا شفیعی کدکنی گلچین شده و به صورت یک کتاب ۲۲۲ صفحه ای منتشر شده اند. این گزیده از اشعار که برای اولين بار به این ترتیب در کنار یکدیگر و در یک جا جمع آوری شده اند، برای اولین بار در سال ۱۳۶۹ به صورت کتاب وارد بازار نشر شدند.
هوشنگ ابتهاج (ه.الف. سایه) متولد سال ۱۳۰۶ در رشت می باشد. او آثار بسیاری از انواع شعر سرود و در طول زندگی حرفه ای خود کتاب های زیادی منتشر کرد. از جمله افتخارات ابتهاج می توان به دریافت نشان عالی «هنر برای صلح» در مراسم ششمین جشنواره بین& المللی هنر برای صلح در ۱۲ مهر ۱۳۹۷ اشاره کرد.
دکتر شفیعی کدکنی و استاد هوشنگ ابتهاج سابقه دوستی دیرینه ای با هم دارند. به نقل از پیشگفتار کتاب که به قلم دکتر شفیعی کدکنی نگاشته شده است، یک شب در بهار ۱۳۶۹ در شهر کلن آلمان، در نشستی دو نفره، ایشان تصمیم به گردآوری گلچینی از سروده های جناب ابتهاج می گیرند و یک شبه، بر اساس شناختی سی و چند ساله از شعر های سایه، دست به انتخاب از میان آن ها می زند. از آن زمان تا کنون به علت استقبال خوانندگان و دوستداران شعر و ادب، این کتاب شعر بارها تجدید چاپ و تبدیل به یکی از پر فروش ترین کتاب های شعر معاصر شده است.
در کتاب آینه در آینه، بهترین اشعار از بهترین غزلسرای معاصر ایرانی گلچین شده اند. گلچینی که مقصود اصلی اش به ادعای گردآورندۀ آن «ارائه نموداری از مراحل مختلف خلاقیت هنری سایه و نمونه هایی از تجارب گوناگون وی در عالم شعر و شاعری بوده است». اشعار این مجموعۀ متنوع، سبک های گوناگون غزل، شعر نو، شعر نیمایی، اشعار عاشقانه و اشعار اجتماعی استاد ابتهاج را در بر گرفته است.
شعرها از کتاب های مختلف استاد انتخاب شده اند و از اولین کارها تا شعرهای زیر چاپ ایشان را شامل می شوند. این شعر ها عبارتند از:
از کتاب سراب (۱۳۳۰): گل های یاس / سراب / آنا / در لبخند او / شب تاب / شب سیاه / مرگ روز / عشق گمشده / آشنا سوز / آواز نگاه / اندوهرنگ / درد گنگ.
از کتاب سیاه مشق ۱ (۱۳۳۲): زبان نگاه / سرشک نیاز.
از کتاب شبگیر (مرداد ۱۳۳۲): آزار / شبگیر / ای فردا / مهرگان نو / دختر خورشید / صلح / شاید / غروب / بر سواد سنگفرش راه / نیلوفر / احساس / کاروان.
از کتاب زمین (۱۳۳۴): مرجان / بهار غم انگیز / ترانه / زمین.
از کتاب چند برگ از یلدا (۱۳۴۴): بوسه / گریز / سرگذشت / پردگی / سنگواره / بانگ دریا / تشویش / گریه.
از کتاب سیاه مشق ۲ (۱۳۵۲/۵۶): رحیل / بهانه / در کوچه سار شب / بعد از نیما / چشمی کنار پنجره انتظار / گریه شبانه / قدر مرد / بیداد همایون / آواز بلند / آینه در آینه / ساقی نامه.
از کتاب یادگار خون سرو (۱۳۶۰): سترون / شکست / درد وفا / هفتمین اختر این صبح سیاه / من به باغ گل سرخ / بُرد / سرخ و سفید / طرح / فلق / مرثیه جنگل / خواب / پرنده می داند / سقراط / قصه / گریه سیب / صبوحی / گل زرد / بهار سوگوار / آن عشق / نمود / همیشه در میان / نقش دیگر / بازگشت / دلی در آتش / کیوان ستاره بود / شبیخون / به نام شما / یادگار خون سرو / ز بال سرخ قناری / بیرون شد از گُمار / سماع سوختن / در پرده خون.
از کتاب سیاه مشق ۳ (۱۳۶۴): دیدار / کهربا / هنر گام زمان / بر آستان وفا.
از کتاب هنر گام زمان (زیر چاپ) : انتظار / آه آینه / ارغوان / غروب چمن / تصویر / پند رودکی.
اولین برخورد ایرانیان، بخصوص نسل جوان، با اشعار استاد سایه، احتمالا از کتاب های درسی آغاز می شود. عده ای نیز با دیدن و شنیدن شعرخوانی های ایشان، از شعر های خودش، با آن لحن خاص و در ایام کهنسالی، به سمت اشعار سایه کشیده می شوند. هر چه که باشد، اشعار او برای مردم کشور ایران ناشناخته نیستند.
اشعار کتاب آینه در آینه بر اساس سیر تاریخی سرایش چاپ شده اند و به این ادعا قوت می بخشند که سایه اوایل به شعر عاشقانه پرداخته ( تحت تأثیر عشق دوران جوانی اش) _و چه خوب و شیرین _ و سپس از آن فضا فاصله گرفته و روی به سرودن اشعار دغدغه مند تر اجتماعی سیاسی آورده است.
اشعار هوشنگ ابتهاج از این جهت که آمیزه ای از شعر کهن فارسی و شعر نو را به مخاطب عرضه می کنند، در نوع خود بی نظیر اند. سایه در غزل هر آن چه که لازم باشد از حافظ و سعدی آموخته و بعد با شاعرانگی فوق العادۀ خودش این غزل ها را به شکلی زیبا و امروزی بیان کرده است. شعر های کتاب نوعی حالت خاطره-روایی و غافلگیری دارند که به آن ها حالتی نوستالژیک می بخشند. اشعار اجتماعی مجموعه، شاید به این دلیل که آنها را باید در متن رویداد های آن زمان فهمید، تا حدودی به تأمل بیشتر نیاز دارند.
از جمله کتاب های منتشر شده از استاد سایه می توان به کتاب& «راهی و آهی؛ منتخب هفت دفتر شعر» (1394)، «بانگ نی» (1397) و «تاسیان» (1397) اشاره کرد.
در بخش هایی از کتاب شعر آینه در آینه می خوانیم:
نقش دیگر
خداوندا دلی دریا به من ده
در او خشتى نهنگ آسابه من ده
حریفان را بسدآمد قطره& ای چند
بگردان جام و آن دریا بهمن ده
نگارا نقش دیگر باید آراست
یکی آن کلك نقش آرا بە من ده
ز مجنونان دشت آشنایی
منم امروز، آن ليلا بە من ده
بانگ دریا
سینه باید گشاده چون دریا
تا کند نغمه ای چو دریا ساز.
نفسی طاقت آزموده چو موج
که رود صد ره و برآيد باز.
تن طوفان کش شکیبنده
که نفرساید از نشیب و فراز.
بانگ دریادلان چنین خیزد
کا هر سینه نیست این آواز
شکست
آسمان زیر بال اوج تو بود،
چون شد ای دل که خاکسار شدی؟
سر به خورشید داشتی و، دریغ
زیر پای ستم غبار شدی!
ترسم ای دلنشین دیرینه
سرگذشت تو هم زیاد رود!
آرزومند را غم جان نیست
آه، اگر آرزو به باد رود!
نشر چشمه
