کتاب «بازی بزرگ» با عنوان کامل «عملیات سازمان های جاسوسی روس و انگلیس در آسیای مرکزی و ایران»، نوشتۀ روزنامه نگار جنگی و مورخ آقای پیتر هاپکرک است. این کتاب در اصل چهارمین اثر منتشر شده از این روزنامه نگار است که در سال ۱۹۹۰ و برای اولین بار در انگلستان وارد بازار نشر شد.
کتاب بازی بزرگ اثری در سبک رئالیسم و ژانر تاریخی-سیاسی می باشد. حوادث و ماجراهای کتاب براساس تحقیقات و ماجراجویی هایی که پیتر هاپکرک طی سفر به منطقه خاورمیانه کسب کرده، نگاشته شده است.
این کتاب با روایتی پیچیده، ماجرا های باور نکردنی از دسیسه های سیاسی را برای مخاطب تعریف می کند و به وی در فهم تاریخ سیاسی منطقه خاورمیانه در اوایل قرن نوزدهم یاری می رساند. بسیاری از منتقدان این کتاب را تحسین کرده و آن را به عنوان اثری سیاسی-تاریخی و با ارزش توصیف می کنند.
آن چه که در کتاب بازی بزرگ می خوانیم، روایتی از وقایع حقیقی است. بازی بزرگ شرح رقابت شدید امپراتوری بریتانیا و کشور روسیه در آسیای مرکزی است که از اول قرن نوزدهم شروع شد و تا سال ۱۹۰۷ ادامه یافت. در طی این رقابت ها، نبرد های خونینی به وقوع پیوستند که در نتیجۀ آن ها، بریتانیا نفوذ روسیه در افغانستان را ریشه کن کرده و یک دولت حائل ایجاد کرد.
نویسنده در این کتاب ماجرا های حضور دو قدرت بزرگ در منطقه خاورمیانه، و چگونگی رشد و نفود این کشور ها در مناطقی همچون ایران، پاکستان و سرزمین هند، و همچنین سواستفاده از قزاق ها و چریک های مسلمان را شرح داده است. خواننده کتاب از دریچۀ چشم پیتر هاپکرک، بینندۀ مستقیم حوادث خواهد بود.
دو کشور بریتانیا و روسیه در یک سری عملیات که به بازی بزرگ مشهور شد، از هیچ دسیسه و توطئه ای فروگذار نکردند تا بتوانند هرچه بیشتر نفوذ سیاسی و نظامی خود را بر منطقه گسترش دهند. در این کتاب شرح تفرقه افکنی و بعد تظاهر به میانجیگری این دو کشور، ایجاد درگیری های قومیتی و فرستادن جاسوسان به ایران و همسایه های شرقی آن را می خوانیم.
هدف نهایی پیتر هاپکرک در این کتاب این است که نشان دهد انسان ها از تاریخ درس نمی گیرند و بازی بزرگ هرگز پایان نیافته است، بلکه به صورت جنگ سرد ادامه دارد.
پیتر هاپکرک، نویسنده و روزنامه نگار انگلیسی در کتاب بازی بزرگ سعی کرده است تا جریان عملیات موسوم به بازی بزرگ را به طور واقع گرایانه و از زبان هر دو طرفِ درگیر ماجرا روایت کند؛ و نه از راه ملاحظات تاریخی و ژئوپلیتیکی. نویسندۀ کتاب خود اذعان داشته است که ادعای ارائه تاریخ تقابل انگلیس و روسیه را نداشته _ چه بسیار کتاب های تاریخی که قبلا به این مهم پرداخته اند_ و یا قصد تحلیل تحولات رابطه کلکته و لندن را ندارد.
بلکه سعی دارد با نگاهی کاملا بی طرفانه _که لازمه کار یک روزنامه نگار سیاسی است_ به شرح وقایع بپردازد و داستان افراد درگیر این عملیات را تعریف کند. نویسنده سعی کرده بی طرفی خود را حفظ کند تا اعمال هرکس گویای وضعیت او باشد؛ و قضاوت نهایی را به خوانندۀ کتابش واگذار کرده است.
آقای پیتر هاپکرک به طور کلی در تمام کتاب هایی که نوشته است، با لحنی شیوا و جذاب، با هدفی واقعگرایانه، به بیان جزئیات دقیق تاریخی می پردازد؛ به طوری که به سختی می توان آنها را کنار گذاشت. او شش کتاب درباره مناطقی که به آن ها شخصا سفر کرده بود، یعنی مناطق آسیای مرکزی، چین، هند، قفقاز، پاکستان، ترکیه شرقی و ایران نوشته است؛ که همگی حاصل تحقیقات شخصی او می باشند.
پیتر هاپکرک (2014-1930) روزنامه نگار و محقق انگلیسی است که تا کنون شش کتاب با موضوعات امپراتوری بریتانیا، روسیه و خاورمیانه نگاشته است. از بین این همه تنها دو کتاب از ایشان در ایران ترجمه و چاپ شده اند.
ترجمۀ دو کتاب «بازی بزرگ» و «توطئه سازمان های جاسوسی در شرق قسطنطنیه» از ایشان را آقای رضا کامشاد برعهده داشتند. آقای کامشاد ترجمۀ کتاب «گروه فشار اسرائیل و سیاست خارجی آمریکا» به قلم آقای جان جوزف مرشایمر را نیز در کارنامه ادبی خود دارند.
در بخش هایی از کتاب بازی بزرگ می خوانیم:
"می گویند بوی تاتار ها پیش از شنیدن صدای تندر سان سم اسب هایشان به مشام می رسید. ولی در همان گاه هم کار از کار گذشته بود. به آنی رگبار کشنده نخستین پیکان ها چهره خورشید را می پوشاند و روز را چون شب تار می کرد. آن گاه با قتل عام، تجاوز جنسی، چپاول و آتش سوزی بر سر دشمن می تاختند. همچون سیل گداخته آتشفشان هر چه بر سر راهشان بود نابود می کردند. در سرتاسر مسیر بازگشت خود به موطنشان در آسیای مرکزی، ردی از شهر های سوخته و استخوان های جزغاله بر جای می گذاشتند. یک محقق قرن سیزدهم درباره فوج مغولان گفته است: «قشون ضد مسیح برای درو کردن آخرین خرمن وحشت می آیند.»"
"اکنون بیش از هشتاد سال از پایان کشمکش استعماری بین سن پترزبورگ و لندن می گذرد. در صحنه گسترده مبارزات آن تغییراتی شگرف به وقوع پیوسته است. عنوان های خبری امروز نشان می دهد که جنبه های سیاسی آن ادامه دارد. ولی این مبارزات پیچیده تر و متغیر تر از آنند که در اینجا به تفصیل بحث شود. سرزمینی که روزگاری ممنوعه بود اکنون به روی جهانیان باز شده است. این تغییری است که می توانست بازیگران «بازی بزرگ» را به حیرت اندازد. اکنون دسترسی به چیترال نسبتاً راحت است، جایی که هنوز پایگاه سنگی آن بر خم رودخانه مشرف است. همینطور دسترسی به هونزا که منرز اسمیت با حمله به سخره عمودی اش نشان صلیب ویکتوریا گرفت."
"گرچه انگلیسی ها هنوز به واقعیت پی نبرده بودند، اکنون فکر نیکولاس تزار جدید را خواب و خیال هایی بس گسترده تر از انضمام چیترال یا فتح هند پر کرده بود. او بر اثر تلقینات وزیر دارایی اش، کنت ویته، به فکر افتاد تا راه دسترسی به بازار ها و منابع وسیع خاور دور را، پیش از آنکه به دست متجاوزان دیگر افتد، به روی روسیه بگشاید. بدین ترتیب، منطقه خاور دور، هند او می شد و روسیه علاوه بر قدرت نظامی عظیمش به صورت قدرتی اقتصادی در می آمد. ویته خوب می دانست که چگونه رویای پادشاهش را برای آینده طلایی روسیه پر و بال دهد."
انتشارات نیلوفر
