با اینکه سال‌های زیادی است که رمان و رماننویسی در ایران مرسوم شده است اما تاکنون نوشته‌ی منسجم و دقیقی برای پاسخ‌دادن به این سوال پایه‌ای که «رمان چیست؟» چاپ نشده بود. حسین پاینده با گردآوری و ترجمه‌ی این اثر منسجم قصد در پاسخ‌دهی به سوال مطرح شده و یاری رساندن به مخاطبان برای شناخت، نگارش و نقد رمان، داشته است. حسین پاینده نویسنده، منتقد و استاد دانشگاه علامه طباطبائی تهران است که کتاب نظریه‌های رمان را برای اولین بار در سال 1386 و تحت عنوان پروژه‌ای به نام «مجموعه‌ی نظریه و نقد ادبی»، ترجمه و تألیف کرده است. پاینده همچنین در سال 1393 برای نوشتن کتاب «گشودن رمان» موفق به دریافت جایزه‌ی ادبی جلال آل احمد شده است.
کتاب نظریه‌های رمان از 9 بخش مجزا تشکیل شده است که هربخش را نویسنده یا منتقدی ادبیِ باتجربه‌ای نوشته است. این بخش‌ها بدین شرح‌اند:
1- طلوع رمان (ایان وات) 2- نظریه‌ی رمان (جان هَلپِرین) 3- رئالیسم و رمان معاصر (ریموند ویلیامز) 4- رمان قرن بیستم (دیوید دِیچز و جان استیلوردی) 5- پیش‌درآمدی بر رمان مدرن (آرنولد کِتِل) 6- هِنری جیمز: پیشتاز مدرنیسم در رماننویسی (پیتر فاکنر) 7- آینده‌ای برای رمان (آلن روب-گری‌یه) 8- ادبیات داستانی پسامدرنیستی (دیوید لاج) 9- رمان پسامدرن: غنی شدن رمان مدرن؟ (جِسی مَتس)
به طور کلی این کتاب دو هدف را دنبال می‌کند: بررسی تاریخ پیدایش و تحول رمان، و شناساندن فنون به کاررفته در نگارش رمان از آغاز آن تا اکنون. در بخش اول «طلوع رمان» نحوه‌ی پیدایش رمان در قرن هجدهم را مورد بررسی قرار می‌دهد و نویسنده‌ی آن درصدد مشخص کردن ژانر رمان و چرایی به وجود آمدن رمان بوده است. در بخش بعدی، «نظریه‌ی رمان»، سبک‌های نقد رمان از قرن هجدهم تا ابتدای قرن بیستم مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در بخش بعدی یعنی «رئالیسم و رمان معاصر» شاهد شرحی بر ویژگی‌های رئالیسم در رمانِ قرن نوزدهم و تحول آن در رمان مدرن، هستم.
در سه بخش بعدی نحوه‌ی پیدایش رمان مدرنیستی و تحول فنون نگارش رمان از قرن بیستم تا پایان دهه‌ی 1950 مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش استنادهای زیادی به ادبیات مدرن سراسر جهان را می‌توان مشاهده کرد. در دو بخش انتهایی نیز تغییر و تحول ادبیات در دوره‌ی پسامدرنیستیِ پس از دهه‌ی 1960، با اشاره به دو مقاله‌ی مهم از رولان بارت، مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.
از دیگر آثار مهم حسین پاینده می‌توان به سه‌گانه‌ی «داستان کوتاه در ایران» (نشر نیلوفر) اشاره کرد.
در بخش هایی از این کتاب می خوانیم:
«محققان تاریخ رمان به دلیل دیدِ گسترده‌شان کمک بسیار بیشتری به تعیین خصوصیات ویژه‌ی این نوعِ ادبی بدیع کرده‌اند. اجمالاً آن‌ها معتقدند (رئالیسم) آن ویژگی مشخصه‌ای است که آثار رمان‌نویسان پیشگام قرن هجدهم را از ادبیات داستانی دوره‌های گذشته متمایز می‌کند.»
«نقش زمان در ادبیات کهن، قرون وسطی و دوره‌ی رنسانس، مسلماً بسیار متفاوت با نقشی است که در رمان دارد.»
«هنگامی که عیسی مسیح (ع) در سن دوازده‌سالگی زندگی مستقل خود را آغاز کرد، هزاران سال از عمر شعر می‌گذشت و نمایش قدمتی چندصد‌ساله داشت. پیدایش و رشد رمان، هزارو‌پانصد سال بعد شروع شد. اکنون در پایان قرن بیستم، جای شگفتی نیست که مجموعه‌ی فزاینده اما هنوز مقدار کوچکی از نظریه‌ی نقد رمان را در اختیار داریم، درحالی که قرن‌هاست انواع مختلف نظریه‌های شعر و نمایش وجود داشته‌اند.»
انتشارات نیلوفر
