«هاگاکوره» یا کتاب سامورایی، کتابی کوتاه از یاماموتو چونه تومو است که در بازۀ سال های 1709 تا 1716 میلادی نوشته شد اما تا سال ها بعد از آن منتشر نشد. این کتاب به مدت دویست سال به دست فراموشی سپرده شده بود اما، با شروع «جنگ اقیانوس آرام»، دوباره بر سر زبان ها افتاد و به شهرتی جهانی دست یافت.
یاماموتو چونه تومو یک سامورایی در استان «ساگا» ژاپن و تحت فرمانبرداری حاکم آنجا «نابشیما میتسوشیگه» بود. این کتاب کوتاه در واقع، در بردارندۀ رشته گزارش ها و یادداشت های یاماموتو از گفت و گوهایش با ارباب خود میتسوشیگه است. یاماموتو بعدها کشیش مکتب «ذِن» از آیین بودایی شد و تمامی نظرات و خاطرات و تجربیات خود را به سامورایی دیگری به نام «تاشیرو تسوراموتو» منتقل کرد.
اصل متن کتاب هاگاکوره در زمان حال در دسترس نیست و تنها نسخه های نقل شده از چندین نویسندۀ دیگر ژاپنی در دسترس است. مترجم انگلیسیِ این اثر در واقع، تعداد 300 گزین گویه مختلف از این کتاب را از میان 1300 گزین گویه متن باقی مانده، گلچین کرده است و طی 11 فصل و یک بخش دیگر به نام «سخنی در شب» گرد هم آورده است.
بنابر مدعای مترجم انگلیسی، این 300 گزین گویه در واقع خلاصه و عصارۀ مفیدی از کلیت کتاب هاگاکوره است و خواندن برخی از بخش های کتاب، که به ثبت و تشریح وقایع تاریخی آن دوران اختصاص داده شده است، در عصر حاضر زیاد حائز اهمیت نیستند. در واقع، تایید این کتاب بر آیین «بوشیدو» یا آیین جنگاوریِ سامورایی ها است.
بوشیدو آیینی که به آیین «چگونه مردن» نیز مشهور است و خلاصۀ این آیین را می توان چنین بیان کرد: «راه یک جنگاور (سامورایی) مرگ است». سامورایی های معتقد به این آیین بر این باورند که یک سامورایی، هر لحظه و در هر مکانی باید آماده مردن برای ارباب (امیر) خود باشد.
«هاگاکوره» کتابی دربارۀ اراده است؛ آن هم با ادبیاتی متفاوت و خاص و در بستر فرهنگی و تاریخی منحصر به فرد. این کتاب را می توان راهنمایی نسبتا جامع، داستانی و حکایت وار، کوتاه و مفید نسبت به طریقت و فلسفۀ سامورایی ها دانست. فلسفۀ کتاب هاگاکوره بسیار دور و متضادِ «عمل گرایی و ماده باوری» مدرن و معاصر است.
این کتاب در واقع حکایتی از قصد خودکشی یاماموتو و منع شدنش توسط امیر خود است. یاماموتو جایی در تعلیق میان عمل به سنت سامورایی ها (خودکشی و هاراکیری) و عمل به دستوران امیر خود، تصمیم می گیرد از منسب سامورایی ها کناره گیری کرده و با تراشیدن موهای خود، به آیین ذِن و بودایی بپیوندد. او پس از این عمل دست به بیان اخلاقیات سامورایی ها و شرح نظام فکری سامورایی ها در خلال گزین گویه هایش می زند.
در جای جای این کتاب می توان تحلیل های موشکافانه ای از مسائل و مفاهیم بسیار عمیق فلسفی و انسانی مانند مرگ اندیشی، اخلاق گرایی، قناعت، آراستگی، جنگاوری، صبر و بردباری، خویشتن داری و تقوا، شجاعت و… را دید.
حتاب هاگاکوره توسط سید رضا حسینی به فارسی برگردانده شده است. از جمله دیگر آثار ترجمه شده توسط سید رضا حسینی می توان به کتاب «تحلیل اقتصاد خرد» اثر هال واریان اشاره کرد. همچنین، آقای حسینی تالیف کتاب «واحد های پولی ایران در عصر قاجار» را نیز در کارنامه ادبی خود دارد.
در بخش هایی از کتاب هاگاکوره می خوانیم:
سامورایی باید در همۀ کارهای خویش مراقب باشد و از کوچک ترین لغزش ها نیز بپرهیزد. از همه مهم تر، اگر او در انتخاب کلمات خود مراقب نباشد ممکن است ناخواسته بگوید، «جرئتش را ندارم»، یا «در این صورت من احتمالاً فرار می کردم»، یا «چه ترسناک»، یا «چه دردناک.» این کلمات حتا به شوخی نیز نباید به زبان آیند، یا از سر هوس، یا حتا هنگامی که سامورایی در خواب حرف می زند. اگر مردی فهیم چنین کلماتی را بشنود، ژرفای وجود گویندۀ آن کلمات را خواهد دید. مرد باید که همواره خویشتن دار باشد.
آمده است که شونگاکوی راهب زمانی گفت «انسان تنها با امتناع از عقب نشینی از یک چیز، توان دو مرد را می یابد.» نکته ی جالبی است. کاری که در زمان و مکان مناسب خود انجام نشود در تمام زندگی ناتمام خواهد ماند. وقتی نمی توان مسائل را تنها با قدرت یک مرد به انجام رساند، انسان می تواند با توان دو مرد آن را به نتیجه رساند. آن زمان که به اراده ی تو نیاز است، اگر بخواهی بعدها با فکر کردن در مورد آن مشکل را حل کنی، همۀ عمر خویش را در غفلت به سر خواهی برد.
خِرد چیزی نیست جز در میان گذاشتن امور با دیگران. حکمت بی پایان از همین نشئت می گیرد. انسانیت حاصل کار کردن برای دیگران و رنج بردن برای آنان و ارجح دانستن آنان است. شجاعت یعنی دندان های خویش را به هم فشردن و به پیش رفتن. با دندان های به هم فشرده به پیش رو؛ این است شجاعت. و توجهی به شرایط نکن. نیازی به دانستن هر چیزی که فراتر از این سه باشد نیست. آن چه گفتیم در درون سامورایی می گذرد. اما بعضی خصلت های بیرونی نیز هستند که اهمیت دارند و آن ها عبارت اند از سیما و جلوۀ سامورایی، شیوۀ سخن گفتن او و خوشنویسی. چون هر سه این ها جزء مسائل روزمره هستند، با تمرین مداوم بهبود می یابند. در حقیقت سامورایی باید دریابد این سه نیرویی خاموش دارند. وقتی به خوبی به این سه جنبه رسیدگی کرد، آن گاه باید به شناخت تاریخ و سنن خاندان مان بپردازد.
با نگریستن به فراز و نشیب زندگی یک فرد نمی توان گفت آن فرد خوب یا بد است. بداقبالی و خوش اقبالی به سرنوشت و گردش کار جهان باز می گردد. اما خوب و بد اشخاص زاییدۀ ارزشیابی ماست. با این حال، مردم دوست دارند فراز و نشیب زندگی افراد را نتیجۀ خوبی یا بدی آنان قلمداد کنند و از این راه به دیگران درس اخلاقی دهند.
نشر چشمه
