کتاب «تاملات و مجادلات» با نام فرعیِ «مقالاتی در باب هنر و ادبیات»،کتاب جدید الانتشاری از فئودور داستایفسکی است که به همت عبدالمجید احمدی ترجمه و توسط نشر برج به چاپ رسیده است. آوازۀ این نویسندۀ بی نظیر روس تبار بر هیچکس پوشیده نیست و بیشتر مردم دنیا با شاهکارهای ادبی داستایفسکی آشنا هستند.
داستایفسکی را یکی از بزرگ ترین نویسندگان تمام تاریخ ادبیات روسیه و دنیا می دانند و همیشه نام او در کنار نام دیگر نویسندگان بزرگ «عصر طلایی ادبیات روسیه» دیده می شود؛ کسانی مانند لئو تالستوی و نیکلای گوگول. داستایفسکی را بیش از هرچیزی بابت رمان های شاهکارهای مانند «برادران کارامازوف»، «جنایت و مکافات»، «قمارباز» و «یادداشت های زیر زمینی» می شناسند.
از میان آثار متعدد و متنوع فئودور داستایفسکی تاکنون، بیش از هرچیزی، به نوشته های ادبی و داستانی او توجه شده است. در ایران نیز وضع به همین منوال بوده است و تقریبا تمای آثار این نویسندۀ بزرگ با چندین ترجمۀ مختلف در بازار کتاب موجود می باشد. اما آثار این نویسندۀ پرکار تنها به داستان کوتاه و رمان خلاصه نمی شود. او در طی دوران حرفه ای نویسندگی اش به نوشتن مقالات متنوع، ترجمه آثار ادبی به زبان روسی، روزنامه نگاری و نقد نیز مشغول بوده است.
طیف موضوعات مقاله های داستایفسکی بسیار وسیع است و موضوعات بسیاری از جمله ادبیات، سیاست، هنر، اقتصاد، جامعه شناسی و موضوعات دیگر را در بر می گیرد. از طرفی، برای شناخت هرچه بهتر آثار این نویسنده و هرچه بیشتر لذت بردن از آن ها، نیاز است تا با فضا و زمانۀ زندگی این نویسنده و همچنین، تفکرات و ایده های او آشنا شویم.
با درگذشت تزار مستبد روسیه «نیکلای اول» و روی کار آمدن «الکساندر دوم»، اصلاحات بسیار زیادی در زندگی مردم روسیه صورت گرفت. در میان این اصلاحات، فضای بسیار مناسبی برای رشد و گسترش ادبیات روسیه ایجاد شد. از طرف دیگر، داستایفسکی که به مدت 10 سال در حکومت نیکلای اول در زندان و تبعید به سر می برد، به تازگی آزاد می شود و به صورت جدی، قصد فعالیت های مختلف ادبی و سیاسی را در سر دارد.
او نهایتا در پایتخت روسیه تصمیم می گیرد تا با کمک برادر خود «میخائیل داستایفسکی»، فعالیت های ادبی و نقد را دنبال کند. حاصل تلاش او و برادرش، تاسیس مجلۀ وِرمیا (زمان) در سال 1860 بود. او در این مجله به نقد سازندۀ فضای ادبی روسیه می پرداخت و پروژۀ نگارش سلسله مقالاتی در باب ادبیات روسیه را شروع کرد که تا پایان سال 1861 به درازا کشید.
کتاب تاملات و مجادلات در واقع در بردارندۀ تمامی 5 مقالۀ این پروژۀ بسیار قابل تامل داستایفسکی است. عناوین این مقاله ها عبارتند از:
درآمد
آقای -بوف و مسئلۀ هنر
کتاب و سواد (مقالۀ اول)
کتاب و سواد (مقالۀ دوم)
تازه ترین رویدادهای ادبی
موضوع مقالۀ اول در واقع «شناخت هویت مردم روسیه» است. موضوع مقالۀ دوم، واکاویِ بحث های پیرامون «اصالت و رسالت هنر» است. در مقاله سوم، داستایفسکی تصویری دقیق و حقیقی از طبقات اجتماعی جامعۀ روسیه ترسیم می کند که از دیدگاه او، جامعه از دو طبقه تشکیل شده است: طبقۀ بالا (متمدن و تحصیل کرده در اروپا و…) و طبقه پایین (مردم عادی، روستاییان و رعیت ها). او در این مقاله به تحلیل و نقد این نظام طبقاتی می پردازد.
داستایفسکی در مقالۀ چهارم به نقدِ طرحِ کتاب «خواندنی نامه» (کتابی برای مطالعه و سوادآموزی مردم عادی که در مجله یادداشت های وطنی به قلم نیکلای شربینا منتشر شده بود) می پردازد. در کنار این نقد، نویسنده به تبین نظریات و دیدگاه خود نسبت به مقولۀ سوادآموزی عمومی نیز می پردازد. در مقالۀ پنجم تحت عنوان «تازه ترین رویدادها ادبی»، داستایفسکی دست به انتقاد از جریان «اسلاوگرایی» می زند و روزنامۀ جبهۀ اسلاوگرایان را به «کوری اجتماعی و سیاسی» و «ترور اندیشه» متهم می کند.
از دیگر آثار ترجمه شده از فئودور داستایفسکی می توان به رمان های «شیاطین (جن زدگان)» با ترجمۀ سروش حبیبی، «بیچارگان» با ترجمۀ خشایار دیهیمی»، «همزاد» با ترجمۀ سروش حبیبی و «یادداشت هایی از خانه مردگان» با ترجمۀ سعیده رامز اشاره کرد.
عبد المجید احمدی از مترجمان نسل جدید ایرانی است که ترجمۀ آثاری همچون «استنطاق» از فئودور داستایفسکی و «جنگ چهره زنانه ندارد» از سوتلانا الکسیویچ را نیز در کارنامۀ ادبی خود دارد.
در بخش هایی از کتاب تاملات و مجادلات می خوانیم:
اگر در دنیا کشوری وجود داشته باشد که نزد دیگر کشورهای دور و نزدیکش ناشناخته ترین، ناکاویده ترین، درک نشده ترین و درک ناپذیر ترین باشد، آن کشور بی تردید روسیه است برای همسایگان غربی خویش. نه چین، نه ژاپن، هیچ کدامشان، به اندازۀ روسیه برای ذهن کنجکاو اروپایی از اسرار و ابهامات پوشیده نیست، به ویژه امروز.
سواد آموزی اولویت اول است. سواد و آموزش و پرورش یگانه راه نجات است، یگانه قدمی است که حالا می توانیم رو به جلو برداریم. علاوه بر آن، حتی در صورت امکان برداشتن گام های دیگر هم، سواد و آموزش و پرورش به هر روی یگانه انتخاب ما برای گام اول خواهند بود، گامی که باید و شایسته است برداریم. وعده دادیم که از ضرورت سوادگستری دفاع کنیم، زیرا گسترش و رواج سوادآموزی را تنها امکانِ وصل شدن به خاک و ریشه مان، به سرمنشا مردمی مان می پنداریم.
وقتی که کاری برای انجام دادن نیست، منظورمان یک کار واقعی و جدی است، آن گاه کنشگران مثل سگ و گربه به هم می پرند و بر سر اصول و اعتقادات با یکدیگر به مشاجره و منازعه می پردازند. یک گروه، گروه دیگر را بابت باورهایش سرزنش می کند و گروه دوم هم گروه اول را متهم می کند به اینکه فقط نوک بینی خودش را می بیند. گروه سوم فریاد وامصیبتا سر می دهد و دغدغۀ کتاب ها و طرح جلدشان را دارد. گروه چهارم به همه چیز و همه کس جز خودش بی اعتناست. گروه پنجم در آغوش قوانین و نظم ثابت جهانی آرام گرفته است، همه چیز و همه کس را با ترازِ دستی در مقیاس جهانی می سنجد و هرکسی را می بیند به باد انتقاد و تهمت می گیرد و الی آخر.
نشر برج
