بهترین کتاب‌های شبیه سمفونی مردگان

معرفی 6 کتاب شبیه سمفونی مردگان

عباس معروفی که بود؟

آسمان ادبیات معاصر ایران بیشمار ستاره دارد که هریک در نوع خود اثرگذار و جریان‌ساز بوده‌اند. اما برخی از این ستارگان ادبیات فارسی، با آثار بحث برانگیزتر و سبک متمایزشان، درخشان‌تر و خاطره سازتر جلوه کرده‌اند. عباس معروفی و شاهکار درخشان او «سمفونی مردگان»، یکی از این نمونه‌ها است.

عباس معروفی، داستان نویس، شاعر و روزنامه‌ نگار ایرانی، در سال ۱۳۳۶ در تهران به دنیا آمد و در شهریور ۱۴۰۱، در سن ۶۵ سالگی بر اثر بیماری سرطان در آلمان درگذشت. او در طول حیاتش خدمات بسیاری به فرهنگ و ادبیات ایران کرد، از جمله انتشار مجله گردون و تأسیس «خانه هنر و ادبیات هدایت» که بزرگ ترین کتاب فروشی ایرانی در اروپا به شمار می‌آید.

عباس معروفی یکی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین رمان‌های فارسی به نام «سمفونی مردگان» را نوشت که به چندین زبان خارجی نیز ترجمه شده است.

تسلط عباس معروفی به شیوه‌های روایت مدرن، یعنی استفاده از تک‌گویی‌های درونی، راوی‌های متعدد و جابه‌جایی زمانی، در سمفونی مردگان به اوج رسید و با تکیه بر پس زمینه سیاسی و تاریخی ایران معاصر، اثری جاودان آفرید. اثری که به عنوان اولین رمان او در سال ۱۳۶۸، برایش شهرت و محبوبیتی گسترده به همراه آورد و نامش را پس از مرگ نیز، زنده نگه داشت.

خلاصه کتاب سمفونی مردگان

رمان سمفونی مردگان داستان خانواده «اورخانی» را روایت می‌کند. اورخانی یک تاجر موفق و مردی محترم در استان اردبیل می‌باشد و یک همسر وظیفه شناس و پدر چهار فرزند است. پسر ارشد خانواده «یوسف» نام دارد که در کودکی به طرز غم انگیزی فلج شده و در حالتی نباتی زندگی می‌کند.

دیگر فرزندان او دوقلوهای «آیدا» و «آیدین» و سپس «اورهان» هستند. اورهان به تقلید از پدر مشتاق تجارت خانوادگی‌شان است، آیدین شاعر و خیال پردازی است که امید تحصیل در تهران را دارد و آیدا که سرنوشتی محتوم همچون تمام دختران ایرانی در خانواده‌ای سنتی انتظارش را می‌کشد؛ و مادری که بیش از هر کس دلسوز یوسف است. تمرکز اصلی داستان روی درگیری بین آیدین، اورهان و پدر است…

در این مقاله فهرستی از رمان‌هایی که از نظر سبک، فرم و محتوا بسیار به سمفونی مردگان شباهت دارند، برای علاقمندان گردآوری شده است.

۱- «خشم و هیاهو» نویسنده: ویلیام فاکنر (1929)

رمان خشم و هیاهو، بزرگترین و مهم ترین رمان نویسنده بزرگ آمریکایی، ویلیام فاکنر، و چهارمین کتاب او است. طبق نظر بسیاری منتقدان، عباس معروفی برای نوشتن سمفونی مردگان از این رمان الگوبرداری نموده و یا الهام گرفته است. شباهت این دو اثر به قدری زیاد است که می‌توان سمفونی مردگان را خشم و هیاهوی ایرانی نامید.

این دو رمان از نظر طرح داستانی و قالب روایت بسیار شباهت دارند؛ با این تفاوت که خشم و هیاهو بسیار پیچیده‌تر و دشوارتر است. خشم و هیاهو در سبک جریان سیال ذهن نوشته شده است و چهار فصل را شامل می‌شود که هرکدام راوی متفاوت دارند. این رمان روایتی از خانواده کامپسون و زوال تدریجی آن است.

خانواده‌ای که شامل سه برادر و یک خواهر دردسرساز هستند و همه حوادث حول رابطه برادران با تنها خواهرشان می‌گردد. بنجی بزرگترین برادر که معلول ذهنی است بخش اول را روایت می‌کند. کوئنتین دانشجوی جوان راوی بخش دوم و جیسون که برادر کوچکتر و کارگر مزرعه است، راوی بخش سوم هستند. بخش چهارم از زبان دانای کل است.

این رمان با از هم پاشیدگی خانواده تامپسون به پایان می‌رسد که نمادی برای فروپاشی طبقه اشراف آمریکا است.

۲- «اولیس» نویسنده: جیمز جویس (۱۹۲۲)

این رمان یکی از شاهکارهای بی‌بدیل و سخت‌خوان ادبیات جهان، و سومین کتاب نوشته شده از جیمز جویس افسانه‌ای، نویسنده ایرلندی، می‌باشد. این کتاب شبیه سمفونی مردگان می باشد، در واقع این رمان مانند سمفونی مردگان به سبک انقلابی نوشته شده، و قراردادها و محدودیت‌های زبانی را به چالش می‌کشد.

رمان اولیس از این نظر معروف است که اتفاق‌های متنوعی در آن به وقوع نمی‌پیوندد و خط داستانی خاصی را دنبال نمی‌کند؛ با این حال گویا تمام ابعاد زندگی در صفحات آن گنجانده شده است! از نظر طرح داستان، رمان اولیس وقایع یک روز را در یک شهر کوچک اروپا، از طریق گفتگوهای دو مرد به تصویر می‌کشد.

کل این اتفاقات در نوزده ساعت می‌گذرد. در واقع، اتفاقات داستان از طریق تک‌گویی دو شخصیت اصلی آن، دسترسی به افکار فیلترنشده آن‌ها و صحبت درباره مکان‌هایی می‌روند، خاطراتی که از شادی‌ها و دردهای گذشته تعریف می‌کنند و نگرانی‌های آینده‌شان، به اطلاع خوانندگان می‌رسد.

۳- «رویداد های شهر سنگی» نویسنده: اسماعیل کاداره (۱۹۷۱)

کتاب رویدادهای شهر سنگی، یکی از آثار ابتدایی ولی بسیار مهم نویسنده مشهور آلبانیایی تبار، اسماعیل کاداره است. این رمان مسحور کننده از نثری شاعرانه و ماهرانه برخوردار بوده و داستانی سیاسی و بومی مربوط به منطقه ای کوچک در آلبانی را روایت می‌کند.

این کتاب و سمفونی مردگان را از نظر بستر سیاسی، ترکیب رئالیسم و خیال، و همچنین شخصیت‌های فولکور که شرایط تاریخی خاصی را تداعی می‌کنند، می‌توان شبیه دانست. منتقدان رویدادهای شهر سنگی را تراژیک‌ترین اثر کاداره می‌دانند که در آن دنیایی تاریک از عواقب جنگ و خشونت را به تصویر کشیده است.‌

روایت این رمان، داستانی از زبان کودکی یازده ساله است که شاهد اشغال و ویرانی شهر خود توسط دشمن می‌باشد. شهری که طی دو هفته بارها و بارها بین ایتالیایی‌ها و یونانی‌ها دست به دست می‌شود، و در این بین عده زیادی از مردم به طرز فجیعی جانشان را از دست می‌دهند.

شهری که مردم آن بسیار سنتی هستند، و زنان و دختران بیشترین ظلم و آسیب را می‌بینند. از نظر سیاسی، این رمان به دوران حکومت دیکتاتور مخوف «انور خواجه» ارجاع دارد.

۴- «چشم هایش» نویسنده: بزرگ علوی (۱۹۵۲)

رمان «چشم‌هایش» از بزرگ علوی، بدون تردید یکی از برترین و جریان سازترین رمان‌های معاصر ایران می باشد که تحول بزرگی در داستان نویسی‌ ایجاد کرد. علوی در این کتاب، داستانی معمایی و به ظاهر عاشقانه را در بستری از انتقادات سیاسی و تحولات تاریخی به تصویر کشیده است.

او با نوشتن این رمان، سبکی ادبی جدیدی را به نام «رئالیسم انتقادی» به ادبیات داستانی ایران معرفی کرد که خود سرآمد آن بود. «بزرگ علوی» برای خلق این رمان از دانشی برگرفته از تحصیل در رشته روانشناسی و مدت‌ها فعالیت سیاسی و حبس در زندان تاثیر گرفته بود.

داستان این رمان، روایتی رازآلود از عشقی قدیمی می‌باشد که بین یک زن ثروتمند و یک استاد نقاشی در دوره سلطنت رضاشاه شکل گرفته است. این داستان از زبان مردی تعریف می‌شود که قصد دارد نمایشگاهی از آثار نقاشی استاد ماکان ترتیب بدهد که در انباری مدرسه نگهداری می‌شوند.‌

در میان تمام تابلوها، یکی بیش از بقیه نظر مدیر را به خود جلب می‌کند. یک تابلو از چشم‌های زنی مرموز و خطرناک. داستان از جایی شروع می‌شود که مدیر مدرسه تصمیم می‌گیرد راز پشت این تابلو را کشف کند…

۵- «کافکا در کرانه» نویسنده: هاروکی موراکامی ۲۰۰۲

این رمان شاهکار نویسنده شناخته شده ژاپنی، «هاروکی موراکامی» می‌باشد که از پرفروش‌ترین نویسندگان ژاپن و جهان به شمار می‌رود. موراکامی در این کتاب با بهره‌گیری از عناصر رئالیسم جادویی، طنز، اساطیر ژاپنی و یونانی، و دانش گسترده موسیقایی، رمانی تکرارنشدنی خلق کرده است.

موراکامی در کتاب کافکا در کرانه دو داستان را به صورت موازی روایت می‌کند. داستان یک نوجوان به نام «کافکا» و یک پیرمرد به نام «ناکاتا». این دو داستان در ظاهر جدا هستند اما در واقع با هم ارتباط تنگاتنگی دارند و مکمل یکدیگرند.

کافکا پسری است که از خانه فرار کرده و به کتابخانه‌ای در شهری دور پناه برده است. ناکاتا هم پیرمردی است که در جنگ آسیب دیده و در حال حاضر از طریق پیدا کردن گربه‌های گمشده کسب درآمد می‌کند. راوی فصل‌های این رمان به صورت یک در میان، کافکا و ناکاتا می‌باشند.

۶- «اگر شبی از شبهای زمستان مسافری» نویسنده: ایتالو کالوینو (۱۹۷۹)

برای علاقمندان به روایت‌های چندگانه، هیچ انتخابی جذاب‌تر از یک رمان خلاقانه از ایتالو کالوینو نیست. کالوینو نویسنده سرشناس معاصر ایتالیایی و از بهترین نویسندگان سبک پست مدرن است. او با نگارش رمان اگر شبی از شبهای زمستان مسافری، رمانی عجیب و جذاب آفرید که برندۀ جایزه ادبی «فل رینلی» شد.

این رمان در 12 فصل نوشته شده و از 10 داستان تودرتو تشکیل شده است؛ هر داستان نیز، راوی منحصر به فرد خود را دارد. اما ویژگی این داستان‌ها این است که همه از اولین داستان کتاب سرچشمه گرفته اند. کالوینو این رمان را به سبک داستان‌های هزار و یک شب، و به صورت داستان در داستان نوشته است که به «قالب موزائیکی» نیز شهرت دارد.

این رمان با داستان مردی شروع می‌شود که به کتابفروشی رفته و کتابی از نویسنده مشهوری می‌خرد. اما پس از مطالعه چند صفحه، متوجه می‌شود که داستان نیمه‌کاره رها شده و داستانی دیگر از یک نویسنده دیگر شروع شده است که ربطی به داستان قبلی ندارد. این اتفاق در تمام فصل های کتاب همین طور ادامه پیدا می کند و داستان‌های متفاوتی که روایت می شوند.

کلام آخر

رمان سمفونی مردگان از عناصر ادبی متعددی همچون پس زمینه تاریخی، درونمایه سیاسی، راوی غیر قابل اعتماد، تکنیک چند روایی و گفتگوی درون ذهن یا جریان سیال ذهن برخوردار است. بهره‌گیری از تمام این عناصر با ترکیب ذوق و استعداد سرشار عباس معروفی، موجب آفرینش یکی از رمان‌های بی‌نظیر فارسی زبان شده است.

تمامی کتاب های که معرفی شدن شباهت زیادی به رمان سمفونی مردگان دارند. علاوه بر فهرست پیشنهادی این مقاله، شما می‌توانید با جستجوی هر کدام از عناصر داستانی به تعداد زیادی از کتاب‌ها دسترسی پیدا کنید و از بی‌نهایت تنوع لذت ببرید. همچنین در این باب، به شما مطالعۀ مقالات از مکتب ادبی مدرنیسم چی بخونم؟ و 10 رمان برتر کشور ایران توصیه می‌شود.